Bursa’nın 1326 yılında Osmanlı tarafından fethedilmesi ile bugünkü hisar, içten dışa doğru gelişmeye başlamıştır. Kentin hisar dışında genişlemesindeki en büyük etkenlerden biri de külliyeler olmuştur.
Hanlar bölgesinde bulunan Orhan Külliyesi Bursa'yı hisar dışına taşımış, Hüdavendigar ile Yıldırım külliyeleri ise doğu ve batıya genişlemesini sağlamıştır.
Sultan Orhan Külliyesi
1339 yılında Orhan Bey tarafından yapımına başlanmış ve 1340 yılında tamamlanmıştır.
Külliye cami, medrese, mektep, imaret hamam ve han ( Emir Hanı ) yapılarından oluşur. Bursa surlarının dışında yerleşim alanlarının ilki olmuştur.
Külliyenin diğer sultan külliyelerinden farkı, sultan türbesinin külliye içinde yer almamasıdır. Orhan Gazi’nin türbesi Tophane'de Osman Gazi türbesinin yanındadır.
1.Murad Hüdavendigar Külliyesi
Hüdavendigar külliyesi olarak adlandırılan Sultan I. Murad Külliyesi 1363 – 1366 yılları arasında Bursa ovasını yüksekten gören bir alana yapılmıştır. Külliye, medrese, cami, çeşme, imaret, hamam ve türbeden oluşmaktadır.
1389 yılında 1. Kosova savaşında şehit olan Sultan 1. Murad’ın türbesi, oğlu Sultan Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılmıştır.
1855 yılında meydana gelen büyük Bursa depreminde yıkılan türbe bulunduğu yere yeniden inşa edilmiştir.
Türbe içinde prinç parmaklıklarla çevrelenmiş Sultan 1. Murad’ın sandukası bulunmaktadır.
Türbede bulunan yedi şehzade sandukalarından iki tanesi ise kime olduğu halen bilinmemektedir.
Külliye içinde bulunan Hüdavendigar Camii 19 yılda tamamlanmış ve diğer Bursa yapılarından çok daha farklı özellikler taşımaktadır. Cami 2 kattan olarak yapılmış alt katı camii üst katı ide medresedir.
Cami dışında imaret olarak yapılan ve halen Hüdavendigar kültür merkezi olarak bilinen bir bina bulunmaktadır.
Yıldırım Külliyesi
Yıldırım Beyazıt tarafından 1390 yılında yaptırılan külliye, Osmanlı'nın mimarlık ve yapı alanındaki tekniğini de ön plana çıkarmaktadır.
Külliye, cami, medrese, imaret, hastane, ahır, mektep, mutfak, hamam ve türbeden oluşmuştur. Günümüzde ise sadece cami, hamam, medrese ve darüşşifa ayakta kalabilen yapılar olmuştur.
Külliye içinde bulunan Yıldırım Beyazıt türbesi, 1406 yılında oğlu Emir Süleyman tarafından yaptırılmış, mimarı Hüseyin oğlu Ali'dir. Revaklı Osmanlı türbelerinin ilki ve öncüsü olan türbenin içinde Yıldırım Beyazıt’ın sandukası ve oğlu İsa Çelebi’nin sandukası bulunmaktadır.
Külliye içinde bulunan darüşşifa ise Osmanlı Devleti’nin ilk hastanesi olmuştur. 2001 yılında yeniden onarımı yapıldıktan sonra günümüzde Göz Hastanesi olarak hizmete devam etmektedir.
Külliye içinde bulunan medrese ise Osmanlı Mimarisinde önü kapalı olan ilk medresedir. 20 odası ve bahçesinde mermer şadırvan bulunmaktadır. Günümüzde dispanser olarak kullanılmaktadır.
Yeşil Külliyesi
1419 yılında Fetret Devri’nin bittiğini ilan ederek Sultan Çelebi Mehmet tarafından yaptırılan külliye aynı zamanda Yeşil semtinin de adını belirlemiştir.
Osmanlı Devleti'nin gücünü yeniden ispat etmek üzere yaptırılan külliye bu özelliği ile diğer külliyelerden farklı görülmektedir. Külliye içinde cami, medrese, türbe, hamam, ve imaretten oluşmaktadır.
Külliyede bulunan Yıldırım Camii'de Bizans döneminden kalma yapı malzemesi de kullanılmıştır.
Türkiye’nin en zengin tarihsel yapılarından sayılmaktadır.
10 metreden yüksek olan mihrabı, çini işçiliğinin en güzel örneklerinden biridir.
1421 yılında Çelebi Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Türbenin mimarı Hacı İvaz Paşa’dır.
Bursa’nın sembolleri arasında olan yapı şehrin her yerinden görülmektedir.
Türbenin yapımından 40 gün sonra ise 1. Çelebi Mehmet vefat etmiştir.
Osmanlı mimarisindeki tüm duvarları çini ile kaplı olan tek türbedir.
Muradiye Külliyesi
1425 yılında sultan 2. Murat tarafından yaptırılan Külliye Osmanlı Sultanları tarafından Bursa'da yaptırılan son külliyedir.
Yeşil Külliyesi gibi bulunduğu bölgeye adını vermiştir.
Cami, medrese, darüşşifa ve türbeden oluşmaktadır. Sonraki dönemlerde şehzadelerin de naaşları da buraya defnedilmiştir. Türbelerin 12’si bahçe içinde, 1 tanesi dışarıdadır.
Külliye’de bulunan Muradiye Camii kubbeli iki bölümden ve yanlardaki eyvanlardan oluşmaktadır. İç ve dış süsleme bakımından oldukça zengin olan caminin dış cephesi taş ve tuğla işçiliği ile renkli sırlı tuğla ve çinilerle süslenmiştir. Kapı kanatları ise ahşap işçiliğinin en güzel örneğidir.
Külliyenin göbeğindeki türbenin tam merkezinde bulunan 2. Murad'ın mezarının olduğu alanın kubbesi; vasiyeti üzerine yağmurun mezarın üstüne yağması için açık bırakılmıştır.
Sultan 2. Murad kendi isteği ile sultanlıktan ayrılan tek hükümdar ve Bursa'da defnedilen son Osmanlı padişahıdır.
Külliye içinde bulunan bir diğer türbe de, Fatih Sultan Mehmet’ in büyük oğlu Şehzade Mustafa için yapılan türbedir. Türbede Fatih’in oğulları Sultan Abdullah ve Alem Şah’ın mezarları yer alsa da Cem Sultan Türbesi olarak anılmaktadır.
