Oylat mağarası, İnegöl’ün 17 km güneydoğusunda bulunan Hilmiye köyünün 1 km güneyinde, Oylat kanyonunun sona erdiği noktada yer almakta.
Birbirine bağlı iki kattan oluşan Oylat mağarasının toplam uzunluğu 665 metredir.
Genel olarak menderesli bir profile sahip olan mağarayı gelişim özelliklerine göre iki bölüme ayırabiliriz.
Girişten büyük çöküntü salonuna kadar olan bölüm, dar galerilerden oluşmuştur. 2-5 metreler arası genişlikte olan bu bölümün tavan yüksekliği ortalama 15 metre civarındadır. Burada dev kazanı ve damlataş havuzları geniş yer kaplar. Ayrıca dört-beş metre kalınlığında çakıl depoları ( taraça şeklinde) ile bunlarla altlarında cilalanmış yüzeyler görülür.
Buna karşılık mağaranın ikinci bölümü büyük bir çöküntü salonundan oluşmuştur. Başlangıcı ile son noktası arasında 93 metrelik büyük bir yükselti farkı olan bu salonun genişliği 25-55 metre, tavan yüksekliği ise 3-15 metre arasında değişmektedir.
[gallery size='full' ids='8355,8356,8357']İri blok ve dev damlataş şekillerinden (sarkıt, dikit ve sütun) oluşan salonun yukarıda bulunan son kesimi, kalın bir çakıl, kum ve mil tabakalarından oluşmuştur.
Birbirinden farklı gelişim ve meteorolojik özelliklere sahip bölümlerden oluşan Oylat mağarasında zengin bir canlı topluluğu yaşamaktadır.
Bunlar arasında yarasalar, binayaklılar, kelebekler, solucan ve guanobiler yer almaktadır.
Mağarada salonları ve katları birbirine bağlayan dar galeri ve geçitlerde hissedilir bir rüzgar vardır.
