Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selma Metintaş, salgın hastalıklar ile mücadelede yürütülen ‘Filyasyon’ ve ‘temaslı taraması’ uygulamalarını anlattı. ESOGÜ Haber’e açıklamada bulunan Prof. Dr. Metintaş, bu iki yöntemin aşı bulununcaya kadar gerçekleştirilecek en etkili uygulamalar olduğunu belirtti.
Filyasyon nedir?
Prof. Dr. Metintaş, aşısı olmayan enfeksiyon salgınlarında kullanılan, önlem/kontrol yöntemi Filyasyona ilişkin bilgilendirmede bulundu. Metintaş, “Filyasyon, Antik Latinceden türemiş bir kelimedir, soybağı/kanbağı, yani ’köken’ anlamına gelmektedir. Terim ile ‘bir olay veya olgunun, bir diğerine neden olduğu’ kast edilir. Filyasyon yönteminin infeksiyon hastalıklarında kullanımı eski bir uygulamadır. Teriminin en eski kullanımı ünlü Fransız epidemiyolog Dr. Achille Adrien Proust’un salgın hastalıkları ele aldığı bir araştırma makalesinde geçmektedir. 1865 yılında yayınlanan makalede Proust, ‘salgının nasıl ortaya çıktığını bulabilmek için ilk vakanın tüm ilişkilerini incelediğini, ancak bu yolla hastalığın toplumda nasıl yayıldığını bulabildiğini’ ifade etmektedir. Bu uygulamaya o tarihten sonra ‘filyasyon’ adı verilmiştir" ifadelerini kullandı.
Filyasyon yönteminde öykü almanın önemi
Yöntemin salgın hastalığın kaynağını bulmaya yönelik geriye dönük bir saha araştırması olduğunu belirten Prof. Dr. Metintaş, bu çalışmalar sayesinde kişilerin risk durumlarının da tespit edildiğini kaydederek, “Salgın sırasında ‘kaynak’ aranırken yapılacak ilk iş, öncelikle, çok güvenilir bir öykü almaktır. Hasta kişiye kimlerle temas ettiği, nerelerde, ne zaman bulunduğu, çevresinde kimlerin olduğu gibi birçok soru sorulur, bilgi toplanır. Enfeksiyonun nereden kaynaklandığı bulunduğunda ona yönelik önlem alınır; hasta kişiler bulunur izole edilir. Bu süreçte hasta ile diğer temas edenler de bulunmuş olur. Hasta olup olmadıkları incelenenler korumaya alınır” dedi.
Temaslılar nasıl tespit edilir?
Filyasyona benzeyen ‘temaslı takibi’ yöntemi ile ilgili de bilgilendirmede bulunan Prof. Dr. Metintaş, izolasyonun önemine dikkati çekerek şu örneği verdi:
“Hasta olan ‘A kişisi’ tespit edilinceye kadar ‘B’ ve ‘C’ isimli iki kişiye bulaştırmış olsun. Eğer B’yi erken tespit eder ve izole eder, diğer kişilerden ayırırsak, onun hastalığı diğer kişilere bulaştırmasını önleriz. Ancak A kişisinin hastalığı bulaştırdığı C kişisini erken tespit edip izole edemezsek C kişisi hastalığı 3 kişiye daha bulaştırır. İşte bunu engellemek için filyasyon yapılır; hasta kişi, hastalık belirtileri çıkmadan birkaç gün öncesinden başlayarak hastalık süresince kimlerle, ne zaman, nerede, nasıl temas kurduğu açısından sorgulanır, çok sayıda kişi incelemeye alınır. Hastanın temas içinde olduğu kişilerde ayrıca ateş, öksürük, burun akıntısı, solunum sıkıntısı gibi semptom sorgulaması yapılır, semptomu olanlara boğaz veya burun sürüntüsünden PCR testi uygulanır. Ardından tespit edilen hasta temaslıları takip edilir.”
Korona virüs temas takip uygulaması
Prof. Dr. Metintaş temas kriterlerini açıklayarak 14 gün kuralını hatırlattı:
“Yakın temas kriterleri; Covid-19 hastasıyla aynı evde yaşama, aynı ofiste çalışma, Covid-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda 1 metreden yakın ve 15 dakika veya daha uzun süre ile yüz yüze kalma, Covid-19 hastasının salgıları (tükürük, balgam vb) ile korumasız temas etme ve hastayla direkt temas etme gibi durumlardan oluşmaktadır. Yakın temaslılar, evde 14 gün boyunca ateş, öksürük, burun akıntısı ve/veya solunum sıkıntısı belirtileri açısından takip edilir. Bunun için yakın temaslılar, 14 gün boyunca sağlık müdürlükleri tarafından telefon veya ziyaret ile aktif takip edilmektedir. Takibi yapılan bu kişiler, kendisine iletilen süre boyunca kesinlikle evden çıkmamalıdırlar, eve misafir kabul etmemelidirler. Covid-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda 1 metreden uzak mesafede bulunmuş kişiler, aynı kapalı ortamda 15 dakikadan kısa süre bulunmuş kişiler “temaslı” olarak kabul edilir. Temaslılar, 14 gün boyunca, ateş ve solunum semptomları açısından kendilerini takip etmeleri konusunda uyarılır, evden çıkmamaları istenir. Temaslı veya yakın temaslılarda 14 günlük takip süresi içerisinde ateş ve/veya solunum semptomları (öksürük, nefes darlığı) gelişirse tıbbi maske (cerrahi maske) takarak sağlık kuruluşuna başvurmaları sağlanır. Sağlık kuruluşuna başvuran hastalar olası vaka algoritmasına göre yönetilir.”
Sağlık Bakanlığı verilerini de paylaşan Prof. Dr. Metintaş, Türkiye’de doktor, sağlık personeli ve yardımcı personelden oluşan 4 bin 600 filyasyon ekibinin bulunduğunu; ilk 1 buçuk aylık dönemde 251 bin 28 kişinin takip edildiğini bildirdi. Aşı bulununcaya kadar önlem/koruma yöntemlerinin uygulanacağını belirterek, “Temaslı takibini hiç ara vermeden yapmak, hastalığa karşı etkin başarı elde etmenin tek yolu gibi görünmektedir” ifadelerini kullandı.
